Dotarcie na teren cmentarza było istnym przedzieraniem się przez dżunglę. Na niewiele zadała się internetowa mapa, jak i informacja od miejscowej kobiety, który tłumaczyła nam jak dotrzeć na stary żydowski  kirkut.

Nawet stojąc w odległości kilku metrów od ogrodzenia nie byliśmy pewni, czy przedzieramy się w dobrym kierunku. Chaszcze i krzewy na tym terenie sięgają momentami dwóch metrów. Przy otwartej furtce ogrodzenia leży przewrócona tablica informacyjna. Gdy wykonałem kilka kroków na terenie cmentarza, poczułem obawę, że chyba niechcący stanąłem na jakieś macewie. Po odgarnięciu warstwy ziemi okazało się, że pod moimi nogami znajduje się… chodnik!
Udało nam się przebić przez zarośla, do miejsca gdzie umieszczony jest pomnik ofiar Holocaustu.

Ten trudno dostępny obelisk to dziś jedyny świadek po dawnym żydowskim kirkucie.
Cmentarz powstał w XIX wieku. Dokładna data nie jest znana, ale prawdopodobnie nastąpiło to po 1862 roku. Wcześniej Żydzi nie mogli osiedlać się w mieście.
W dwudziestoleciu międzywojennym cmentarz ogrodzony był drewnianym płotem a później kamiennym murem. W roku wybuchu wojny znajdowało się na nim ok. 100 macew.

Jak większość żydowskich cmentarzy na terenie okupowanej Polski i ten uległ dewastacji z rąk Niemców. Naziści teren kirkutu podczas okupacji wykorzystywali jako miejsce masowych rozstrzeleń społeczności żydowskiej. Zamordowanych chowano później w zbiorowej mogile. Pod koniec okupacji Niemcy nakazali rozebranie cmentarnego muru a macewy posłużyły do utwardzenia jednej z ulic.

Opuszczony, pozbawiony opieki cmentarz po wojnie uległ dewastacji i zalesieniu. Dopiero na rok przed końcem PRL-u władze miasta zainteresowały się tym miejscem. Wtedy też postawiono obecne ogrodzenie oraz pomnik w kształcie macewy. Na pomniku w dwóch językach – polskim i hebrajskim – umieszczono napis „Pamięci Żydów, mieszkańców Skały. Rada Miasta i Gminy”

W związku ze stanem w jakim znajduje się teren cmentarza i prowadząca do niego droga, skierowaliśmy pismo do Urzędu Miast i Gminy Skała.  W odpowiedzi na pismo, Burmistrz Miasta i Gminy Skała pan Krzysztof Wójtowicz, poinformował nas, że „w tym roku zaplanowane są prace mające na celu usunięcie samosiewów krzewów i zarośli z terenu cmentarza oraz inne prace porządkowe mające na celu doprowadzenie tego obiektu do należytego stanu”

Pozostaje mieć tylko nadzieję, że następne osoby, które w przyszłości odwiedzą to miejsce pamięci, nie będą musiały przedzierać się jak my, przez zarośla.

Dariusz Grochal

tekst/foto: Dariusz Grochal
video: Marcin Strzyżewski