Historia znajdującego się w Kocku pałacu, związana jest między innymi z  księżną Anną Jabłonowską. I to właśnie jej historię postanowiłem przybliżyć czytelnikom.

 
U schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, czasów które kojarzymy głównie z zepsuciem moralnym elit, co przyczyniło się do upadku państwa, żyły też postacie, które zaliczyć trzeba do grona chlubnych wyjątków. Jedną z nich była Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska.

Bohaterka naszej opowieści wywodziła się z szlacheckich rodów. Jej matka, Karolina Teresa, należała do jednej z największych magnackich rodziny Rzeczypospolitej – Radziwiłłów. Anna była córką z jej pierwszego małżeństwa a Ojcem przyszłej pani na Siemiatyczach i Kocku – był generał artylerii litewskiej Kazimierz Leon Sapieha.
Sama Anna na świat przyszła 22 czerwca 1728 w Wołpie. Dziś jest to licząca niewiele ponad tysiące mieszkańców wieś na Białorusi, leżąca 6o kilometrów na południowy-wschód od Grodna. W początkach XVIII było to Miasto Królewskie, Wielkiego Księstwa Litewskiego, a więc drugiej połówki, tworzącej wielonarodową Rzeczpospolitą.W okresie międzywojennym Wołpa znajdowała się w II Rzeczypospolitej. Warto jeszcze raz wrócić obecnego położenia Wołpy. Należy ona obecnie do Sielsowiet Wołpa. Na Białorusi sielsowiety to najniższe jednostki administracyjno-terytorialne, odpowiadające polskim gminom. Spis ludności przeprowadzony tam w 2009 roku pokazał, że w rejonie tym, pomimo wielu dekad sowietyzacji żywioł polski jest najliczniejszy! Równo 50% mieszkańców stanowią Polacy. Nieco mniej liczni są Białorusini (46,61%), wieś zamieszkują też Rosjanie i Ukraińcy a nawet jeden… Mołdawianin.

Anna Jabłonowska w  1750 roku wyszła za mąż za Jana Kajetana Jabłonowskiego. Była jego drugą żoną. Pierwsza małżonka Jana zmarła rok wcześniej. Sam Jabłonowski, również był postacią niezwykle barwną. Pułkownik wojsk koronnych, wojewoda Racławski, feldmarszałek Cesarstwa Niemieckiego, kawaler Orderu Orła Białego, hiszpańskiego Orderu Złotego Runa i bawarskiego Orderu św. Huberta. Już same te tytuływią jak ciekawą był postacią.
 
My jednak koncentrujemy się na historii jego drugiej żony. Anna podobnie jak jej mąż zajmowała się działalnością społeczną. Na tym polu znacznie wyprzedziła dokonania swojego męża. Najpierw była jednak… polityka.

W 1764 roku Anna zostaje wdową. Wówczas to rzuca się w wir polityki, przystępuje do Konfederacji Barskiej, wykorzystuje swoje wpływy i znajomości do jej wspierania na dworach Wiednia i Paryża. Niestety dla bohaterki, Konfederacja upada, Anna decyduje się pogodzić z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim. Wycofuje się z życia politycznego. Jednak jej niespokojna natura nie pozwala jej na bezczynność.

W odziedziczonych majątkach na Podlasiu, Lubelszczyźnie i Wołyniu, zaprowadza reformy na niespotykaną wówczas skalę. Znosi pańszczyznę, buduje szpitale i fabryki. Przędzalnictwo, tkactwo – surowce pozyskiwano z środków własny. Len, konopie – oleje. Rozwój handlu, budowa dróg, mostów grobli – to tylko telegraficzny skrót jej działalności.

Na niespotykaną na polski ziemiach skalę przeobraża rolnictwo. Znacznie pomaga jej w tym jej zamiłowanie do poznawania nowych zdobyczy nauki i kultury. Posiadana przez nią wiedza z zakresu gleboznawstwa pozwala jej dostosować rodzaje upraw. Upowszechnia tym samym nowe gatunki roślin (koniczynę, wykę, lucernę, ziemniaki). Sprowadza nasiona owsa z Danii a żyta, aż z Egiptu.
Dba o rozwój hodowli. Z zagranicy sprowadza specjalne rasy, krów, owiec i trzody chlewnej. Warto tu wspomnieć, że księżna wyprzedza znacznie swoją epokę w zakresie ochrony i leczenia zwierząt.
Opracowuje dzieło Ustawy powszechne dla dóbr moich rządców, które jest kompletnym poradnikiem dla administratorów. Spisuje w nim całą swoją wiedzę nie tylko z zakresu prowadzenie gospodarstwa wiejskiego ale również informacje z zakresu leśnictwa, bartnictwa i łowiectwa. W ośmiu tomach, znalazły się również informacje o sposobach organizacji dworu a także poglądy księżnej na temat własności i majątku włościan, obowiązków chłopskich czy instytucji wiejskich.

W Kocku stary pałac zamienia w okazałą rezydencję, która gości wybitnych uczonych z całej Europy. W Siemiatyczach otwiera wielką bibliotekę i gromadzi jedną z największych kolekcji historii naturalnej w ówczesnej Europie.

Historia nie ma jednak happy endu. Długi odziedziczone po mężu oraz liczne inwestycje spowodowały konieczność wzięcia znacznej pożyczki w jednym z holenderskich banków. I pewnie całą kwotę udałoby się spłacić, gdyby znów nie powiał wiatr historii, który przyniósł Insurekcję Kościuszkowską i upadek Rzeczypospolitej. Związane z tymi wydarzeniami załamanie gospodarcze doprowadziło księżną do ruiny. Włości przejmuje bank, resztę grabią zaborcy. Księżna umiera parę lat później w 1800.

Ta niezwykła kobieta, która wyprzedziła swoją epokę, zasługuje na pamięć. Niestety historia jej życia nie jest powszechnie znana…

Kock odwiedziliśmy późną jesienią 2019 roku. Po dawnej magnackiej rezydencji pozostało wiele zabudowań, które dziś są jednak tylko cieniem, dawnej świetlności tego miejsca. W pałacu swoją siedzibę ma obecnie Dom Pomocy Społecznej i pewnie spoglądająca z zaświatów na swój dawny dwór, Anna Jabłonowska, cieszy się, że jej dobra znów mogą służyć potrzebującym pomocy.