W dziejach Polski wiek XIII był burzliwym czasem rozbicia dzielnicowego, walki o władzę i najazdów tatarskich. Nieznaczna stabilizacja nastąpiła w latach 1243 – 1279, gdy zwierzchnictwo nad dzielnicą senioralną z Krakowem objął Bolesław Wstydliwy. Wyrazem tej stabilizacji jest choćby lokacja miasta Krakowa na prawie niemieckim w 1257 roku. Pomimo chwilowego uspokojenia i zatrzymania karuzeli władców, jaka miała miejsce do tej pory, nadal istniało wiele napięć. Występowały one zarówno na arenie międzynarodowej (konflikt czesko-węgierski, najazdy tatarów, ale też Jaćwingów i Litwinów), jak i wewnętrznej (konflikt stronnictw Bolesława Wstydliwego i książąt mazowieckich).

Pierwszym bohaterem wspomnianego w tytule konfliktu jest Mikołaj Mściwojowic, wojewoda krakowski, którego pieczęć, obok pieczęci księcia, dumnie zdobiła akt lokacyjny miasta Krakowa. Mikołaj postanowił jednak porzucić krakowski dwór, w 1260 roku zdradził rządzącego księcia Bolesława, który w tym czasie toczył wojnę z jednym z książąt mazowieckich, Kazimierzem Kujawskim i przeszedł na stronę tego drugiego.  

Po podpisaniu pokoju Mściwojowic pozostał na Kujawach, a opuszczone przez niego stanowisko wojewody krakowskiego wymagało obsadzenia. Na urząd ten wybrano zatem Sułka, drugą stronę tytułowego konfliktu. Sułek piastował stanowisko przez kolejne 4 lata. Nowy wojewoda brał udział w obradach rozejmowych z książętami mazowieckimi. Wyraźna poprawa stosunków dyplomatycznych sprawiła, że będący dotąd w niełasce księcia Bolesława Mściwojowic mógł powrócić do Krakowa.

W 1264 roku Bolesław Wstydliwy wyprawił się przeciwko Jaćwingom. Sułek, jako wojewoda krakowski był odpowiedzialny za dowodzenie rycerstwem ziemi krakowskiej.  Pomimo zwycięskiej kampanii, Sułek traci nagle urząd wojewody na rzecz Mikołaja Mściwojowica. Co się wydarzyło? Nagła zmiana na tak ważnym stanowisku mogła być związana ze sprawami militarnymi - Sułek mógł zostać ciężko raniony w walce lub trafić do niewoli, co uniemożliwiło mu piastowanie urzędu. Mikołaj, powracając na urząd postanowił zabezpieczyć się finansowo. Należy wspomnieć, iż w omawianych tu czasach dostojnicy państwowi nie otrzymywali stałego uposażenia ze skarbu państwa, a ich przychody ograniczały się do opłat, jakie pobierali z racji piastowanego urzędu. Przykładowo: o ile urząd kasztelana zapewniał dość duże przychody z uwagi na szerokie uprawnienia, o tyle urząd wojewody był już urzędem znaczenie skromniejszym. Wojewoda krakowski zaczął więc pobierać opłatę stróży (prawo stróży, w wielkim skrócie, wymagało od danej osady wystawienia woja lub wojów do obrony grodu macierzystego lub  przekazania kwoty pieniężnej, z której można by opłacić najemnego woja) od wsi będących na uposażeniu klasztoru w Henrykowie na Śląsku, to jest Wróżenic i Glewa - obie położone na ziemi krakowskie

BOLESŁAW WSTYDLIWY

Tu należy się kilka słów wyjaśnienia. Jak to się stało, że dwie podkrakowskie wsie były uposażeniem klasztoru oddalonego o kilkaset kilometrów? Data założenia oraz fundator opactwa cystersów w Henrykowie to tematy nie do końca znane. Jedna z hipotez zakłada , iż klasztor ufundował notariusz księcia Śląskiego Henryka Brodatego, również Mikołaj, a było to prawdopodobnie w roku 1222 (w źródłach pojawiają się też inne daty). Pochodził on z Małopolski, a wszystkie swoje dobra miał przekazać na uposażenie klasztoru w Henrykowie. Wśród tych dóbr były na początku wsie Głęboka i Glew. Następnie doszło do zamiany Głębokiej na Wróżenice, położone bliżej Glewa (jak doszło do owej zamiany i między kim się odbyła? Źródła milczą na ten temat).  

KLASZTOR CYSTERSÓW W HENRYKOWIE

Wracając do sporu o urząd wojewody krakowskiego – w roku 1266 na karty historii powraca w chwale Sułek, tym razem jako kasztelan krakowski (urząd kasztelana konkurował z urzędem wojewody w dziedzinie prestiżu). Tymczasem opactwo w Henrykowie upomniało się o stróżę z Wróżenic i Glewa, wchodząc tym samym w spór z Mściwojowicem. Spór ten musiał rozsądzić sam książę Bolesław na wiecu w Korczynie. Obecny tam przedstawiciel cystersów henrykowskich powołał kilku świadków, w tym właśnie kasztelana krakowskiego Sułka. Spór ciągnął się przez kilka lat (możemy się tylko domyślać na czyją korzyść zeznawał Sułek), ostatecznie jednak książę przyznał rację cystersom i Mściwojowicowi odebrano przywilej pobierania stróży z Wróżenic i Glewa.

Sułek ostatecznie zatriumfował i mówiąc kolokwialnie “odegrał się” na Mikołaju Mściwojowicu. Dzięki tym wydarzeniom powstały dokumenty, w których pierwszy raz w historii wspomniano o wsi Wróżenice.  

Łukasz Olech

Literatura:

Dąbrowski Henryk, Uformowanie się wielkiej własności feudalnej klasztoru cystersów w Henrykowie, Roczniki Historyczne R. 1956, s. 109-145, [rec.] Korta Wacław, Sobótka 1957, nr 1, s. 91-96.

Praca Zbiorowa Polski słownik biograficzny tom XXI. Zakład Narodowy im. Ossolińskich R. 1976
Praca Zbiorowa Polski słownik biograficzny tom XLV. Zakład Narodowy im. Ossolińskich R. 2007-2008

Ilustracje:

1. Mapa Europy w XVIII w. - https://maps.arcanum.com
2. Bolesław V Wstydliwy – Jan Matejko, Poczet królów i książąt polskich
3. Widok na Opactwo Cystersów w Henrykowie - wikipedia